Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Haklar, topluluk süresince insanoğluın filvaki nite davrandıklarını değil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Adalet değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene etkilemek, maşerî dirimın gerçekleşmesini uydurmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin karşıtsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinkes tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk süresince insanoğluın çizi ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte ahbaplık, isim davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yol, bir bütündür.” İnsan-isim, isim-natür ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence şeşna aldatmaınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birfena kuruntu ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, topluluk sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak belirten mütalaalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini uydurmak için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın hepsidür. Henüz geniş bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî evetşamma düzenidir. Haklar Lügat Mealı Haklar kelimesi Arabi “pay” kökünden gelir ve pay kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “pay” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na göre ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Teknik Mealı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu dâhilin hala doyurucu bir tanım dokumalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince yapı taşı olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri bahis yer kısmına Özel Haklar, kişiler ile ülke yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun serlıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik ülke aracılığıyla güvenceye aldatmaınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları isim davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun haysiyet hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla dublör nitelikteki cümle durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar yerında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek dâhilin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve mangiz cezaları; esas hukukunda siyasetten men, vurgun yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kabil ayrımlı ahbaplık dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasi mütalaaleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir evetşamma düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî dirimı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet süresince bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Katlanması) Hukukun tatbikî amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk süresince canlı insanoğluın, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın dokumasından kaynaklanan ihtiyaçlarını karşıtlamaya çaldatmaışır. Haklar bu fonksiyonu ile veladet, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni dirimın yapı taşı gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın katıksız dokumasına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine tatminkâr bulunmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de ilişkindır; kazançlı gereksemelara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile mukannen bir kodifikasyon şeşna aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak doğruluk kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanımıyla adalet, “bir muadele düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere iki ayrımlı anlamda kullanılır. Adalet gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet anlamında ferdî bir özelliği deyimler. şahıs her gün haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni döndürmek yolunda daim ve değnöbetmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet fehvaı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık yerında hukuki haysiyet olarak nutuk konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet dâhilindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini dâhileren kurallar cümleü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve kullanmak yerinde bulunmuş olduğuna göre, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lazım mevcut düzeni sakınmak, gerekse onu değnöbettirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her gün adalete servurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta karşıtmıza kurulu ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim ahbaplık anlamında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına tatminkâr olup olmadığı açısından bir haysiyet ve yorum ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve menfi karşıtlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Olağan olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî evetşamma uyacak, hem de bu maşerî dirimın barış süresince sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü esenlamaya çaldatmaışacaktır.

afyon iş hukuku